રેડ-લાઈટ એરિયા બનતા પહેલા, પાકિસ્તાનની પ્રખ્યાત ‘હીરામંડી’માં આ બિઝનેસ ચાલતો હતો

આપણે જ્યારે ‘તવાયફ’ શબ્દ સાંભળીએ છીએ કે વાંચીએ છીએ ત્યારે કાચના ઝુમ્મર પર પડતા ઝાંખા પ્રકાશથી ઝળહળતા ઉંચી છતવાળા મોટા મોટા હોલ…ખુલ્લી બારીમાંથી મલમલના પડદામાંથી આવતો સુગંધી પવન… અને તબલા અને પખવાજના તાલે નાચતા ઘુઘરું… આવી છબીઓ આપણા મનમાં સર્જાય છે. ‘દેવદાસ’ પછી ડિરેક્ટર સંજય લીલા ભણસાલી આ જ થીમ પર તેમની વેબસિરીઝ ‘હીરામંડી’ સાથે પાછા ફર્યા છે.

વાસ્તવમાં, ‘હીરામંડી’ એ પાકિસ્તાનના લાહોરનો વિસ્તાર છે, જે ‘રેડ-લાઇટ-એરિયા’ છે. પરંતુ એક જમાનામાં તવાયફોના કોઠા પર મહેફિલો સજેલી રહેતી હતી. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે હીરામંડી અન્ય બિઝનેસ માટે પણ જાણીતી છે.

રાજાના આવવાથી વિસ્તારની કિસ્મત બદલાઈ

સ્ટોરી ઘણી જૂની છે… જે મુઘલો, અફઘાન, શીખો અને પછી અંગ્રેજો સાથે સંબંધિત છે. પહેલા ‘હીરા મંડી’નું નામ ‘શાહી મોહલ્લા’ હતું. અહીં ગણિકાઓના મોટા કોઠા હતા. જ્યાં રાજવી પરિવારોના રાજકુમારો શાહી રીતભાત શીખવા જતા. આ પછી વહેલા કે પછી તે તેમના આરામ અને નૃત્ય અને ગાવાનો આનંદ લેવાનું સ્થળ બની ગયું.

ત્યારબાદ અફઘાનિસ્તાનના અહેમદ શાહ અબ્દાલીએ અહીં હુમલો કર્યો હતો. અફઘાન અને ઉઝબેક દેશોમાંથી લાવવામાં આવેલી મહિલાઓને અહીં રાખવામાં આવી હતી અને ત્યાર બાદ ‘તવાયફો’નો ધંધો શરૂ થયો હતો. પરંતુ જ્યારે મહારાજા રણજીત સિંહે ‘પંજાબ સ્ટેટ’નો પાયો નાખ્યો ત્યારે આ વિસ્તારની કિસ્મત બદલાઈ ગઈ.

પંજાબીઓએ બનાવ્યું ‘અનાજ મંડી’

મહારાજા રણજીત સિંહના દરબારમાં તેમના નજીકના લોકોમાં રાજા ધ્યાન સિંહ ડોગરાનું નામ સામેલ હતું. તેમના મોટા પુત્રનું નામ હીરા સિંહ ડોગરા હતું, જે પાછળથી શીખ રાજના લાહોર વિસ્તારના વડા પ્રધાન બન્યા હતા. 1843 અને 1844 ની વચ્ચે લગભગ 1.2 વર્ષના તેમના શાસન દરમિયા, તેમણે તેનું હાલનું નામ ‘હીરા મંડી’ રાખ્યું હતું. તે સમયે તેને ‘ખાદ્ય અનાજ’ માટે જથ્થાબંધ બજાર બનાવવામાં આવ્યું હતું. જો આપણે હિન્દી ભાષામાં વાત કરીએ તો તે ‘અનાજ મંડી’ રાખ્યું હતું.

પંજાબ હજુ પણ દેશના સૌથી ફળદ્રુપ વિસ્તારોમાંનું એક છે. તે સમયે પણ તે ખેતીનું હબ હતું. મહારાજા રણજીત સિંહના કાર્યકાળ દરમિયાન લાહોર અને તેની આસપાસના વિસ્તારોની વાર્ષિક આવક 5 લાખ રૂપિયા હતી. જો આપણે આને આજની શરતોમાં રૂપાંતરિત કરીએ તો લાહોરની અર્થવ્યવસ્થા હજારો ડોલરમાં થાય છે.

અંગ્રેજોએ ‘રેડ લાઈટ એરિયા’ બનાવ્યો

શીખ રાજના અંત પછી આ વિસ્તાર બ્રિટિશ રાજનો ભાગ બન્યો હતો. અંગ્રેજોએ ‘તવાયફ’ના કામને એક અલગ દ્રષ્ટિકોણથી જોયો અને આ વિસ્તાર હવે સંપૂર્ણપણે ‘રેડ લાઈટ એરિયા’ બની ગયો છે. આઝાદી બાદ પાકિસ્તાનમાં આ વિસ્તારને બંધ કરવાના ઘણા પ્રયાસો થયા હતા. પરંતુ આ હજુ પણ હજારો સેક્સ વર્કરોની આવકનો સ્ત્રોત છે. આટલું જ નહીં કોઠાઓની અંદર આજે પણ સંગીતના સાધનોથી લઈને ખાણી-પીણીનો ધંધો ચાલી રહ્યો છે.