63 વર્ષ પહેલા એક હતા બે રાજ્યો ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્ર, ભાગલા પડ્યા તો મુંબઈ કેમ મહારાષ્ટ્રને મળ્યું, જાણો કારણ
1 મે, 1960ના રોજ, બોમ્બે પ્રદેશને મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાત રાજ્યોમાં વિભાજિત કરવામાં આવ્યું હતું. મરાઠી અને ગુજરાતી ભાષી લોકો પોતાના માટે અલગ રાજ્યની માંગ કરી રહ્યા હતા. તે સમયે સ્ટેટ્સ રિઓર્ગેનાઈઝેશન એક્ટ 1956 હેઠળ ઘણા રાજ્યોની રચના કરવામાં આવી હતી. મહારાષ્ટ્ર દિવસ અને ગુજરાત દિવસ બંને એક જ દિવસે ઉજવાય છે. અગાઉ આ રાજ્યો બોમ્બે રાજ્યનો ભાગ હતા.
મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાતનો સ્થાપના દિવસ 1 મેના રોજ ઉજવવામાં આવે છે. બંને રાજ્યોની સ્થાપનાને 64 વર્ષ થઈ ગયા છે. ભારતની આઝાદી સમયે, આ બંને રાજ્યો બોમ્બે ક્ષેત્રનો ભાગ હતા. મહારાષ્ટ્રમાં આ દિવસ મહારાષ્ટ્ર દિવસ તરીકે ઓળખાય છે, જ્યારે ગુજરાતમાં તેને ગુજરાત દિવસ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
કેવી રીતે મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાત બોમ્બેથી અલગ થયા
મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાતનું અલગ અસ્તિત્વ ન હતું. બંને એક રાજ્ય બોમ્બેનો ભાગ હતા. તે સમયે મરાઠી અને ગુજરાતી ભાષા બોલતા લોકોની સંખ્યા બોમ્બે રાજ્યમાં સૌથી વધુ હતી. બાદમાં આ ભાષાના આધારે અલગ રાજ્ય બનાવવાની માંગ ઉઠવા લાગી. ગુજરાતીઓ પોતાનું અલગ રાજ્ય ઇચ્છતા હતા, જ્યારે મરાઠીઓ પણ અલગ રાજ્યની માંગ કરવા લાગ્યા હતા.
સ્ટેટ્સ રિઓર્ગેનાઈઝેશન એક્ટ 1956 હેઠળ ઘણા રાજ્યોની રચના કરવામાં આવી હતી. આ કાયદા હેઠળ, કર્ણાટક રાજ્ય કન્નડ ભાષી લોકો માટે બનાવવામાં આવ્યું હતું, જ્યારે તેલુગુ ભાષી લોકોને આંધ્ર પ્રદેશ મળ્યું હતું. એ જ રીતે કેરળની રચના મલયાલમ બોલનારાઓ માટે કરવામાં આવી હતી અને તમિલનાડુની રચના તમિલ બોલનારાઓ માટે કરવામાં આવી હતી. પરંતુ મરાઠી અને ગુજરાતીઓને અલગ રાજ્ય ન મળ્યું. આ માંગને લઈને અનેક આંદોલનો થયા હતા.
1960માં અલગ ગુજરાતની માંગ સાથે મહાગુજરાત ચળવળ શરૂ કરવામાં આવી હતી. સંયુક્ત મહારાષ્ટ્ર સમિતિની રચના સાથે મહારાષ્ટ્ર રાજ્યની માંગ ઉભી થવા લાગી હતી. આ પછી, 1 મે, 1960ના રોજ, ભારતની તત્કાલીન નેહરુ સરકારે બોમ્બે રાજ્યને બે રાજ્યોમાં વિભાજિત કર્યું હતું જેમાં એક મહારાષ્ટ્ર અને બીજુ ગુજરાત. મામલો અહીં રોકાયો ન હતો.
બોમ્બેને લઈને બંને રાજ્યો વચ્ચે લડાઈ શરૂ થઈ. મરાઠી લોકોએ કહ્યું કે તેમને બોમ્બે મળવું જોઈએ કારણ કે ત્યાંના મોટા ભાગના લોકો મરાઠી બોલે છે, જ્યારે ગુજરાતીઓએ કહ્યું કે રાજ્યની પ્રગતિમાં તેમનો વધુ ફાળો છે. ત્યારે અનેક લોકોએ એમ પણ કહ્યું હતું કે બોમ્બેને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ બનાવી દેવામાં આવે અને આખરે જવાહરલાલ નહેરૂએ બોમ્બેને મહારાષ્ટ્રની રાજધાની બનાવી હતી.
સામાન્ય રીતે 1લી મેના રોજ મજૂર દિવસ ઉજવવામાં આવે છે, પરંતુ શું તમે જાણો છો કે આ સિવાય આજે મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાત દિવસ પણ ઉજવવામાં આવે છે. આ બે રાજ્યોની સ્થાપના આ દિવસે થઈ હતી. ભારતની આઝાદી સમયે, આ બંને રાજ્યો બોમ્બેનો ભાગ હતા. મરાઠી અને ગુજરાતી ભાષી લોકો પોતાના માટે અલગ રાજ્યની માંગ કરી રહ્યા હતા. જેના કારણે રાજ્યભરમાં હિલચાલ ચાલી રહી હતી.
મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાત દિવસ કેવી રીતે ઉજવવામાં આવે છે?
મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાત બંને પોતપોતાના સ્થાપના દિવસ ખૂબ જ ધામધૂમથી ઉજવે છે. રાજ્ય સરકાર દ્વારા વિશેષ સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવામાં આવે છે. મહારાષ્ટ્ર સરકાર આ દિવસે ઐતિહાસિક શિવાજી પાર્કમાં પરેડનું આયોજન કરે છે. એટલું જ નહીં, રાજ્યના મુખ્યમંત્રી ‘હુતાત્મા ચોક’ની મુલાકાત લે છે અને મહારાષ્ટ્ર રાજ્યની સ્થાપના માટે બલિદાન આપનારાઓને શ્રદ્ધાંજલિ આપે છે. આ ઉપરાંત શાળા-કોલેજોમાં પણ અનેક રંગારંગ કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવામાં આવે છે.
પોર્ટુગીઝ લોકો આ શહેરને બોમ્બે કહેતા હતા
તમને જણાવી દઈએ કે જ્યારે પોર્ટુગીઝ લોકો અહીં પહોંચ્યા તો તેઓએ આ શહેરને ઘણા નામોથી બોલાવ્યા અને આ નામ લેખિતમાં લીધું હતું. તમને જણાવી દઈએ કે આ નામ પોર્ટુગીઝ નામ પરથી પડ્યું છે. 17મી સદીમાં અંગ્રેજોએ આ સ્થળ પર કબજો મેળવ્યા પછી, તેને તેના પહેલાના નામથી બોલાવવામાં આવ્યું, જે બોમ્બે બન્યું. પરંતુ મરાઠા લોકો તેને મુંબઈ અથવા મુંબઈ જ કહેતા હતા. તેમજ હિન્દીભાષી લોકો આ શહેરને બોમ્બે તરીકે ઓળખતા હતા.
બોમ્બે મુંબઈ કેવી રીતે બન્યું? આ નામ કેવી રીતે આવ્યું?
મુંબઈ વિશ્વનું 7મું સૌથી મોટું શહેર છે. કોળી જનજાતિની કુળદેવીનું નામ મુંબાદેવી છે. મુંબઈ જેનું જૂનું નામ બોમ્બે હતું. તે ભારતના મહારાષ્ટ્ર રાજ્યની રાજધાની છે. મુંબઈ શબ્દની ઉત્પત્તિ મુંબા દેવી પરથી થઈ છે. કોળી જાતિના કુળદેવીનું નામ મુંબાદેવી છે અને તેઓ જ્યાં રહેતા હતા તે વસાહત મુંબઈ કહેવાય છે.
સમયની સાથે આ શહેરનું નામ મુંબઈથી બદલાઈને બોમ્બે થઈ ગયું. તમને જણાવી દઈએ કે મુંબઈ નામ બે શબ્દોથી બનેલું છે. મુમ્બા અને મહા-અંબા- હિન્દુ દેવી દુર્ગાનું સ્વરૂપ, જેનું નામ મુમ્બા દેવી છે. તમને જણાવી દઈએ કે મરાઠીમાં આઈને માતા કહેવામાં આવે છે. તેથી અહીંથી આ શહેરનું નામ મુંબઈ પડ્યું. મુંબઈ આધુનિક શહેર છે. તે એક પર્યટન સ્થળ પણ છે.
આ શહેરને સપનાનું શહેર પણ કહેવામાં આવે છે. આ શહેરનો ઘણો જૂનો ઈતિહાસ છે. આ શહેરનો ઈતિહાસ મંદિરો સાથે જોડાયેલો છે. વાસ્તવમાં, મુંબઈ શહેરનું નામ મુમ્બા દેવી મંદિરના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યું છે. આ શહેરનું નામ દેવી માતાને સમર્પિત કરવામાં આવ્યું છે. મુંબા દેવી માછીમારોની કોળી જાતિની દેવી છે. તમને જણાવી દઈએ કે આ તેમના પારિવારિક દેવતા છે. તમને જણાવી દઈએ કે બોમ્બે અને બમ્બઈના પહેલા નામ સોળમી સદીથી આવ્યા હતા.
ઈતિહાસ પરથી જાણીએ કેવી રીતે પડ્યું નામ
આ શહેર સત્તાવાર રીતે 1995માં મુંબઈ બન્યું. બોમ્બે નામ પોર્ટુગલના નામ પરથી પડ્યું છે. જેનો અર્થ થાય છે સારી ખાડી. તમને જણાવી દઈએ કે કાંદિવલી નજીક ઉત્તર મુંબઈમાં કેટલાક પ્રાચીન અવશેષો મળી આવ્યા છે. પ્રાચીન અવશેષો સૂચવે છે કે આ ટાપુ જૂથ પથ્થર યુગથી વસવાટ કરે છે. તમને જણાવી દઈએ કે મુંબઈ ભારતનું સૌથી મોટું ઉપનગર છે. શહેરી વિસ્તારને પેનિન્સુલા સિટી અથવા આઇલેન્ડ સિટી કહેવામાં આવે છે.
આ શહેરનું નામ ઉદમા દેવી પરથી પડ્યું છે. આ શહેરનું નામ મુંબા દેવીને સમર્પિત છે. આ મંદિરના દર્શન કરવા દેશ-વિદેશના પ્રવાસીઓ આવે છે. આ મંદિરનું સ્થાપત્ય કોઈ ચમત્કારથી ઓછું નથી. આ મંદિરમાં દેવીની મૂર્તિને ચાંદીના મુગટ અને સોનાના હારથી શણગારવામાં આવી છે. તે ખૂબ જ સુંદર મંદિર છે. મુંબઈ શહેરનું નામ આ દેવીના નામ પરથી પડ્યું છે
બોમ્બે કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ બને: ઉદ્યોગપતિઓ
1947 પછી બોમ્બે પ્રેસિડેન્સીમાં મહારાષ્ટ્ર, ગુજરાત અને ઉત્તર કર્ણાટકનો સમાવેશ થાય છે. પરંતુ જ્યારે રાજ્યોના વિભાજનની વાત આવી ત્યારે ગુજરાતના મોટા ઉદ્યોગપતિઓ ઇચ્છતા હતા કે ‘બોમ્બે’ કાં તો ગુજરાતનો ભાગ રહે અથવા અલગ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ બને. આવા ઉદ્યોગપતિઓને બોમ્બેના તત્કાલીન સીએમ મોરારજી દેસાઈનું સમર્થન પણ મળ્યું હતું.
પરંતુ સંયુક્ત મહારાષ્ટ્ર આંદોલન 1956માં શરૂ થયું. મહારાષ્ટ્રમાં જ બોમ્બેને સમાવવાની માંગ ઉગ્ર બની હતી. 21 નવેમ્બર 1955 અને 16 જાન્યુઆરી 1956 ની વચ્ચે, સેનાપતિ બાપટ, શાહીર અમર શેખ, પીકે અત્રે, એસએ ડાંગે, કે જેધે, એસએમ જોશીએ ચળવળનું નેતૃત્વ કર્યું. પરંતુ સીએમ મોરારજી દેસાઈએ પોલીસને વિરોધીઓ પર ગોળીબાર કરવાનો આદેશ આપ્યો હતો. જેમાં 106 પ્રદર્શનકારીઓના મોત થયા હતા.
બાદમાં ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્રને અલગ રાજ્ય બનાવવા પર સહમતિ બની હતી. 1 મે, 1960 ના રોજ, નેહરુએ જાહેરાત કરી કે બોમ્બે મહારાષ્ટ્રમાં રહેશે. પરંતુ મહારાષ્ટ્રમાં બેલગામ, કારવાર, ડાંગ, દમણ અને દીવનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો ન હતો.
આજે પણ મહારાષ્ટ્રના લોકો આ કારણે ખૂબ જ ખુશ છે અને આ દિવસને ખૂબ જ ધામધૂમથી ઉજવે છે કારણ કે બોમ્બે એટલે કે મુંબઈ તેમની સાથે છે.
આ પણ વાંચો: Success Story: ખેતર વેચીને શરૂ કરી કંપની, આજે કંપનીની વેલ્યું છે 5 હજાર કરોડને પાર, જાણો તે ગુજરાતી વિશે
